Drzewo — władca lasu

Z punktu widzenia leśnych roślin i zwierząt, najważniejszymi i dominującymi organizmami w lesie są oczywiście drzewa. Drzewo jest domem dla wszystkich leśnych stworzeń. Jego kształt i wielkość decyduje o tym, jakie zwierzęta żyją pod jego osłoną lub w gęstwinie jego korony. Dla niezliczonych stworzeń drzewo oznacza nie tylko dom, lecz także spichlerz, od niego bowiem biorą początek łańcuchy pokarmowe. Jego liście (także opadłe), owoce i nasiona zapewniają pokarm, cień, podporę i żyzną glebę ogromnej liczby roślin i zwierząt.

Charakter lasu jest tworzony przez indywidualne cechy każdego drzewa, m.in. sposób, w jaki rosną jego korzenie, zagłębiając się pionowo w glebę czy rozrastając na boki jak sieć, jak również sposób rozrastania się korony: czy rośnie pionowo w górę, czy rozpościera się wkoło, tworząc gęste sklepienie. Znaczenie ma nawet rodzaj kory — od gładkich jak jedwab, przez szorstkie jak papier ścierny, do pokrytych głębokimi pęknięciami. Na przykład korzenie dębu bezszypułkowego biegną płytko, aby zdążyć wychwycić wody deszczowe, zanim przesiąkną one przez cienką warstwę gleby, unosząc ze sobą składniki mineralne. Pod dębami bezszypułkowymi można znaleźć tylko dzwonek okrągłolistny i orlicę, rośliny tolerujące brak wody i składników odżywczych. Wysokie buki mają gęste korony, wczesną wiosną pokrywające się listowiem tak gęstym, że poniżej nie może rosnąć nic poza roślinami cieniolubnymi, np. jeżyną i szczawikiem zajęczym. Jesienią miliony bukowych liści pokrywają glebę grubym dywanem, nie pozwalając na rozwój tak małych roślin jak mchy. Takie warunki odpowiadają za to grzybom, a wśród nich trującemu muchomorowi sromotnikowemu. Rosną tu nawet dwa gatunki roślin kwiatowych, które nie wymagają wiele światła, gdyż czerpią energię z grzybów. Są to korzeniówka pospolita (podobna do gruszyczki mniejszej) i gnieźnik leśny. Żadna z tych roślin nie fotosyntetyzuje, nie posiadają nawet chlorofilu — barwnika niezbędnego w procesie fotosyntezy. Zamiast tego, pokarmu dostarczają im pewne gatunki grzybów żyjące na ich korzeniach.

Przykłady dominacji drzew w lesie można mnożyć w nieskończoność. Porosty i mchy rosną na szorstkiej i popękanej korze dębu, lecz nie znajdują punktu zaczepienia na gładkiej korze buka czy śliskiej, łuszczącej się korze brzozy.

Działalność człowieka może w znacznym stopniu przyczynić się do zróżnicowania lasów. Wyręby i zwózka drewna, nasadzenia, pojękiwanie żywicy i pożary mają ogromny wpływ na drzewa, a co za tym idzie na wszystkie organizmy żyjące pod nimi, a także wśród ich konarów.

Charakter dolnych pięter lasu również decyduje o składzie gatunkowym żyjącej w nich fauny. Wije i ślimaki nagie wymagają wilgotnej ściółki, dżdżownice nie lubią dębowych liści, jaszczurki najchętniej przebywają na słonecznych polanach, natomiast bażanty potrzebują gęstych zarośli, by założyć w nich swe gniazda. Drzewa — ich kształt, kora, wiek, liście i korzenie — decydują o rodzaju zespołu roślin i zwierząt, jaki egzystuje w ich sąsiedztwie. W lesie drzewo jest królem.

Istnieje wiele rodzajów lasów liściastych klimatu umiarkowanego. Ich nazwy zwykle pochodzą od jednego lub dwu dominujących w nich drzew. W większej części Europy dominuje dąb szypułkowy, na glebach suchszych dąb bezszypułkowy, natomiast na glebach wapiennych króluje buk. Interesujące jest rozmieszczenie lasów liściastych w Ameryce Północnej. Od południowej Kanady aż do połowy kontynentu rozciąga się obszar zajmowany przez lasy złożone głównie z buków i klonów (z soku pewnego gatunku klonu uzyskuje się cukier). Dalej na południe lasy zdominowane są przez topole. Na dalekim południu Stanów Zjednoczonych występują lasy o mieszanym drzewostanie dębowym, orzesznikowym i magnoliowym.

Ponieważ w lesie dominującymi roślinami są drzewa powinniśmy zaznajomić się z gatunkami występującymi w naszym otoczeniu. Sporządźmy rysunki i zanotujmy cechy charakterystyczne drzew należących do poszczególnych gatunków. Możemy zmierzyć ich wysokość i obwód, naszkicować rzut korony oraz ocenić wiek. Nie zapomnijmy o rosnących pod drzewami krzewach i mniejszych roślinach. Są to najczęściej ostrokrzew, cis, czereśnia i siewki drzew. Rośliny te dają schronienie i miejsce na budowę gniazd licznym ptakom, a pająki rozwieszają na nich swoje sieci, aby łowić owady przelatujące w poszukiwaniu pożywienia lub partnera.