Lasy iglaste

Jeden z największych ciągłych obszarów leśnych na świecie nie znajduje się, jak można przypuszczać, w strefie tropikalnej. Jest to ogromny pas północnych lasów iglastych zwany borealnym lasem iglastym lub tajgą. Rozciąga się on od Skandynawii, poprzez Rosję, do Japonii, a na kontynencie amerykańskim od wschodniego wybrzeża, przez całą Kanadę, do Oceanu Spokojnego. Las borealny pokrywa … Czytaj dalej „Lasy iglaste”

Jeden z największych ciągłych obszarów leśnych na świecie nie znajduje się, jak można przypuszczać, w strefie tropikalnej. Jest to ogromny pas północnych lasów iglastych zwany borealnym lasem iglastym lub tajgą. Rozciąga się on od Skandynawii, poprzez Rosję, do Japonii, a na kontynencie amerykańskim od wschodniego wybrzeża, przez całą Kanadę, do Oceanu Spokojnego. Las borealny pokrywa obszar prawie 20 mln km2. Na północy przechodzi w tundrę, a na południu w las liściasty, wchodząc na cieplejsze obszary wzdłuż łańcuchów górskich.

Obszary zajmowane przez lasy iglaste w czasie ostatniego zlodowacenia prawie w całości były pokryte lodowcem. Około 10 000 lat temu lodowiec powoli wycofał się na północ. Pozostawił po sobie głębokie i zimne jeziora, wilgotne bagna, rzeki i wały morenowe. W miejscu, gdzie obecnie Cieśnina Beringa rozdziela Azję i Amerykę Północną, cofający się lód odsłonił pomost lądowy łączący oba kontynenty. Rośliny i zwierzęta mogły bez przeszkód z niego korzystać, toteż wcale nie dziwi fakt, że lasy borealne Starego i Nowego Świata zamieszkuje wiele podobnych gatunków.

Znaczna część obszarów zajmowanych przez lasy iglaste to tereny o zimnym klimacie, ale nie pokryte wieczną zmarzliną, toteż mogą na nich rosnąć drzewa. Do życia w zimnym surowym klimacie najlepiej przystosowane są, należące do roślin nagonasiennych: jodły, świerki, sosny i modrzewie. W odróżnieniu od drzew liściastych drzewa iglaste (z wyjątkiem modrzewi) nie zrzucają wszystkich liści z nadejściem zimy. Zamiast tego, w ciągu całego roku tracą pewną ilość liści, zastępując zrzucone nowo wyrosłymi. Dzięki temu mogą prowadzić fotosyntezę zawsze wtedy, kiedy temperatura jest odpowiednio wysoka. Liście tych wiecznie zielonych drzew są doskonale dostosowane do funkcjonowania w zimnym klimacie. Mają kształt wąskich igieł i woskowatą powierzchnię, co sprowadza do minimum straty wilgoci. Jest to ważne zimą, gdy korzenie drzew nie mogą pobierać wody z zamarzniętej gleby. Gruba kora doskonale chroni pień — kręgosłup drzewa. Sosny mają nieregularny pokrój, natomiast świerki i modrzewie wyglądają jak wąskie, stożkowate wieże, po których łatwo ześlizguje się ciężka warstwa świeżego śniegu.

Gęste drzewa iglaste doskonale chronią przed wiatrem, toteż wewnątrz lasu jest zacisznie nawet podczas największych zimowych zamieci, lecz korony nie dopuszczają na dno lasu światła, co nie sprzyja wyrastaniu innych roślin. W rezultacie runo leśne składa się jedynie z paproci, mchów i niewielu roślin zielnych, które tolerują brak światła. W miejscach, w których torfowiska, jeziora czy rzeki tworzą wyłom w zwartym sklepieniu lasu, rosną odmienne rośliny. Znajdziemy tam wierzby o długich ciemnozielonych liściach, szczególne chętnie zjadanych przez łosie, oraz olsze z gęstwiną malin rosnącą u ich podnóży. Ich owoce stanowią spiżarnię licznych ptaków i ssaków. Na polanach rosną topole osiki, których ogonki liściowe tak są zbudowane, że blaszki liściowe trzęsą się przy najlżejszym ruchu powietrza — stąd powiedzenie „trząść się jak liść osiki”. Często towarzyszą im brzozy brodawkowate, brzozy omszone i brzozy papierowe o łuszczącej się korze, której białe płaty powiewają na wietrze. Mniejsze krzewy i rośliny zielne, takie jak wrzos, żurawina błotna, gaulteria rozesłana i jałowiec, rosnące na lepiej oświetlonych stanowiskach, dostarczają owoców i nasion wielu mieszkańcom lasu. Na północnych krańcach tajgi jodły i świerki karleją, a na zimniejszych terenach zanikają. Rośnie tam jedynie wytrzymała na zimno i wiatry tundrowa brzoza Betula tortuosa o poskręcanych i zdeformowanych gałęziach.

W mrocznych ostępach iglastych lasów, przez pokrywający podłoże gruby dywan igieł wystawiają swoje kapelusze grzyby. Niektóre z nich wyglądają jak żółte i pomarańczowe parasole, inne przypominają uniesione palce. Grzyby tworzą pod powierzchnią ściółki skomplikowaną sieć strzępek, które spajają ze sobą miliony igieł, suche gałązki i patyczki oraz wszelkie szczątki organiczne opadłe na dno lasu. Bogata ściółka stanowi dla grzybów doskonałe podłoże. Wiosną występują licznie, kiedy z szyszek zaczyna wysypywać się pyłek. Zwarty dywan pokrywający glebę zatrzymuje wilgoć i substancje mineralne, nie pozwalając na wypłukanie ich przez opady. W glebie lasu iglastego żyje niewiele dżdżownic wspomagających proces rozkładu, a przemiany chemiczne zachodzą wolniej niż w lesie liściastym, także z powodu niższych temperatur rocznych. W pokrywie utworzonej przez obumarłe igły rozwijają się miliony maleńkich roztoczy żywiących się strzępkami wszechobecnych grzybów. Zabierzmy do domu torebkę leśnej gleby i przy użyciu domowej produkcji lejka Tullgrena poznajmy wspaniały świat maleńkich stawonogów. Zrozumiemy wtedy, że pozornie martwa warstwa iglastej ściółki jest w istocie domem dla tysięcy drobnych stworzeń.